Codex toen en nu
Eind jaren vijftig van de vorige eeuw realiseerden overheden van landen zich steeds meer dat de internationale handel van voedselproducten alleen nog maar toe zou nemen en dat er daarom naast nationale en regionale regelgeving voor voedselproducten ook op internationaal niveau afspraken gemaakt moesten worden.
In 1962 is daarom door de VN de Codex Alimentarius (Latijn voor voedingsmiddelenwet/afspraken) opgericht. Deze Codex Alimentarius is een intergouvernementele organisatie en valt zowel onder de verantwoordelijkheid van de Food and Agricultural Organisation (FAO) als ook de World Health Organisation (WHO). Deze twee VN-organisaties hebben in het kader van het 'Joint FAO/WHO Food Standards Programme' de Codex Alimentarius Commission (CAC) opgericht. Dit is de naam voor het overkoepelend en besluitvormend comité van deze organisatie. Onder de CAC vallen een dertigtal comités waarin richtlijnen en standaarden worden uitgewerkt.
De Codex telt momenteel 188 landen en 1 organisatie (de Europese Unie) als lid en representeert hiermee ca. 98% van de wereldbevolking. Maar niet alleen de regeringen van de leden-landen zijn betrokken bij het werk van de Codex, ook zogenaamde waarnemers (observers) van internationale organisaties, onder andere uit het bedrijfsleven en consumentenorganisaties hebben een groot belang bij het ontwikkelen van de normen en richtlijnen. Deze organisaties hebben geen stemrecht binnen de Codex, maar mogen wel in de comités zitting nemen en advies geven.
Doel en taak
De Codex heeft als doel de volksgezondheid op internationaal niveau te beschermen en de eerlijkheid in de handel van voedselproducten te bevorderen. De voedselveiligheid wordt bevorderd door hiervoor op wereldniveau normen te uniformeren. Het ontwikkelen en actualiseren van regionale en wereldwijde normen, richtlijnen en aanbevelingen is dan ook de hoofdtaak van de Codex.
De Codex-normen omvatten onder andere de volgende werkterreinen: veiligheid & hygiëne, verwerking & opslag, etikettering, kwaliteit en verpakkingen.
Ook speelt de Codex Alimentarius een belangrijke rol in het wereldwijd uniformeren van de voedingsmiddelen-wetgeving, met name op het gebied van de voedselveiligheid.
Codex en WTO
Er is een steeds grotere belangstelling voor de Codex Alimentarius. Dit is onder andere het gevolg van de groei van de wereldhandel en de toenemende betrokkenheid van de consument. Ook de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) heeft het belang van de Codex versterkt. Sinds de oprichting van de WTO in 1995 hanteert deze organisatie namelijk bij het beslechten van handelsgeschillen tussen landen onder andere de Codex-normen als referentie. Voor de oprichting van de WTO waren de Codex-normen niet afdwingbaar, maar waren de afspraken binnen deze organisatie gebaseerd op het principe van een ‘Gentlemen’s agreement’. Sinds 1995 is het dus mogelijk voor landen om, in het geval van onenigheid over bijvoorbeeld de veiligheid van een voedselproduct, elkaar voor een WTO-panel te dagen. De WTO zal in dat geval zijn uitspraak onder andere baseren op de normen van de Codex.
Codex en ontwikkelingslanden
Om te voorkomen dat de Codex als een 'club van rijke landen' acteert, wordt er veel gedaan om met name ontwikkelingslanden een gelijke kans te geven bij het ontwikkelen van de internationale Codex-normen.
De ervaring leert dat ontwikkelingslanden vaak wel lid zijn van de Codex maar om verschillende redenen onvoldoende kunnen participeren in de Codex-vergaderingen. Er is hiervoor een Codex Trust Fund 2 opgericht. Bij het codex Trust Fund 2 kunnen landen met een gedetailleerd, op hun behoeften toegeschreven plan, steun aanvragen voor het verbeteren van hun nationale Codexstructuur, om effectiever te kunnen deelnemen aan Codex. Hier kunnen landen Het Ministerie van Buitenlandse Zaken steunt het Codex Trust Fund 2 met €2 miljoen van 2017-2024. Zowel de FAO als ook de WHO hebben daarnaast allerlei capacity building projecten en projecten voor technische assistentie waarvoor landen in aanmerking kunnen komen om zo op technisch en wetenschappelijk niveau mee te kunnen draaien in de Codex-organisatie.
Rol Europese Commissie
De Europese Commissie speelt al jaren een belangrijke rol met betrekking tot de coördinatie van de standpuntenbepaling van de EU-lidstaten. De Europese Commissie stelde, in nauwe samenwerking met de EU-landen, documenten op die als gezamenlijke standpunten werden ingebracht in de Codex comité vergaderingen.
Sinds begin 2004 is de Europese Commissie een volwaardig lid van de Codex Alimentarius. In de meeste gevallen zal de Europese Commissie als woordvoerder van de EU-landen optreden. Het is hiernaast voor iedere lidstaat nog wel mogelijk afzonderlijk te spreken en nationale standpunten naar voren te brengen.